ŹRÓDŁA / KWIATY / Nr 4/86

każda roślina ma także swoje imię i nazwisko rozróżniające je w przeogromnym świecie przyrody

jak je nazywać?

Pionierem uniwersalnego nazewnictwa roślin był Linneusz (1707-1778), nadając im dwuczłonowe nazwy łacińskie - odpowiedniki naszych imion i nazwisk.

Rzeczy nie nazwane nie istnieją w świadomości społecznej, a więc i w świadomości pojedynczego człowieka. Poznanie przedmiotu wiąże się nierozłącznie ze znajomością jego nazwy. Linneusz, ojciec nazewnictwa roślin stworzył system ich grupowania oparty na podstawowej jednostce nazwanej gatunkiem określanej dwuczłonową nazwą. I tak w nazwie Laelia autumnalis Lindl. wyraz Laelia jest rzeczownikiem i oznacza nazwę rodzaju obejmującą szerszą grupę roślin o wspólnych cechach, świadczących o ich wzajemnym bliskim pokrewieństwie. Wyraz autumnalis jest przymiotnikiem i oznacza nazwę gatunkową, przypisując roślinę z rodzaju Laelia do wąskiej grupy roślin czyli gatunku autumnalis. Skrót Lindl. to skrót nazwiska Lindley, który opisał tę roślinę i nadał jej uznaną publicznie nazwę.
W opracowaniach naukowych umieszczenie za nazwą rośliny nazwiska uczonego, który ją opisał i nazwał jest niezbędne, gdyż czasami różni uczeni niezależnie od siebie nadawali raz już opisanej roślinie inną nazwę. W ogrodniczej literaturze fachowej i w katalogach firm ogrodniczych nazwiska te są przy podawaniu nazw gatunków storczyków zazwyczaj opuszczane. Najbardziej zasłużeni w dziedzinie nazewnictwa storczyków orchideolodzy końca XIX wieku i początku XX to Lindley, Pfitzer, Reichenbach, Schwartz, Schlechter.

Współcześnie zasady nazewnictwa i rejestracji rodzajów, gatunków i ich mieszańców oraz odmian klonalnych storczyków określa "Handbook of Orchid Nomenclature and Registration", opierając się na Międzynarodowych Zasadach Nomenklatury Roślin Użytkowych. Rejestrację nowych mieszańców prowadzi Royal Horticultural Socjety w Londynie.

Nazwa - Paphiopedilum insigne var. (varietas) sanderae oznacza naturalną, tj. wytworzoną samorzutnie w środowisku naturalnym formę Paphiopedilum insigne nazwaną sanderae. Ponieważ ta naturalna forma weszła do uprawy ogrodniczej jako odmiana, możemy również napisać: Paphiopedilum imsigne cv. (cuitivarietas) sanderae lub Paphiopedilum imsigne 'Sanderae'. Podobnie z nazwami sztucznych mieszańców międzygatunkowych lub międzyrodzajowych. Na przykład Paphiopedium X harrissianum = P. barbatum X P. villosum to mieszaniec międzygatunkowy (znak X oznacza mieszańca) przy czym P. barbatum jako wymienione najpierw oznacza żeńską roślinę mateczną (wydającą nasiona).
X Laeliocattleya = Laelia X Cattleya
X Brassocattleya = Brassavola X Cattleya
X Doritaneopsis = Doritis X Phalaenopsis
X Odontioda = Odontogiossum X Cochlioda
to mieszańce międzyrodzajowe.

Trzy lub czterorodzajowe mieszańce otrzymują nazwy wymyślone, często wywodzące się z nazwisk zasłużonych orchideologów:
X Sanderara = Brassia X Cochiioda X Odontoglossum (Sander)
X Schlechterara = Vanda X Eunanthe X Ascocentrum (Schlechter)
X Vuylstekeara = Cochlioda X Miltonia X Odontoglossum (Vuylsteke)
lub łączą w sobie nazwy roślin matecznych:
X Brassolaeliocattleya = Brassavola X Laelia X Cattleya

Spotykany często w nazewnictwie storczyków wyraz g r e x - (w skrócie g.) oznacza, że chodzi o nie oznaczonego bliżej mieszańca danej populacji otrzymanej generatywnie. "Grex" może być opuszczone, jeśli uzupełniająca (druga) część nazwy gatunkowej pisana jest dużą literą:
X Paphiopedilum leeanum (g.) lub
X Paphiopedilum Leeanum
X Phalaenopsis lipperose (g.) lub
X Phalaenopsis Lipperose
X Cymbidium burgundian (g.) lub
X Cymbidium Burgundian
X Laeliocattleya culminant (g.) lub
X Laeliocattleya Culrninant.

Nazwa odmianowa pisana jest duża litera w "łapkach" lub poprzedza ją odnośnik cultuvarietas (cv.) i wtedy "łapki" opuszcza się, np.:
X Paphiopedilum Paeony 'Regency' lub
X Paphiopedilum Poeony cv. Regency
X Cymbidium insigne 'Bunda' lub
X Cymbidium insigne cv. Bunda
X Sophrolaeliocattleya Sun King 'Orange' lub
X Sophrolaeliocattleya Sun King cv. Orange

Nazwom storczyków uprawnych towarzyszą często skróty pisane dużymi literami. Oto ich znaczenia:

i tak znaleziona w katalogu handlowym nazwa: X Odontioda Franz Wichman 'Celce' FCC/RHS oznacza, że jest to egzemplarz mieszańca międzyrodzajowego Odontoglossum X Cochlioda wyselekcjonowanego z populacji (grex) o nazwie Franz Wichman, rozmnażanego wegetatywnie pod nazwą odmianową 'Cetle' i oznaczonego przez Royal Horticultural Society (RHS) znakiem pierwszej jakości - First Class Certyficate (FCC). X Cymbidium Lilian Steward 'Coronation' FCC/RHS AM/AOS BM/CSA oznacza, że dany egzemplarz jest mieszańcem gatunkowym Cymbidium wybranym z populacji (grex) Lilian Steward i rozmnażanym wegetatywnie pod nazwa 'Coronation' oznaczonym przez Royal Horticultural Society (RHS) znakiem First Class Certyficate (FCC), przez American Orchid Society (AOS) zaświadczeniem jakości Adward of Merit (AM) i przez Cymbidium Society of America (CSA) odznaka Bronze Medaille (BM).

Na konferencji naukowo-technicznej poświęconej storczykom w Łodzi w listopadzie 1980 r. powiedziano m. in., że wprowadzanie nowych polskich nazw storczyków budzi wiele zastrzeżeń. Trudno zachwycać się nazwa jęzatka proponowaną dla Odontoglossum, ćmówka dla Phalaenopsis, lub sabotek dla Paphiopedilum. Pomijając inne względy należy zauważyć, że wprowadzenie takich swojskich nazw do powszechnego użytku powiększyłoby tylko barierę językowa oddzielającą nas od zagranicy, i w ten sposób utrudniałoby wymianę międzynarodową, która właśnie dla ludzi zainteresowanych storczykami jest szczególnie ważna. Wniosek ten został przyjęty, czego efektem było obowiązujące ustalenie, że nazwy polskie storczyków egzotycznych (nie rodzimych) to spolszczone nazwy botaniczne pisane małą literą, np.: Cattleya - katleja, Laelia - lelia, Phalaenopsis - falenopsis, Cymbidium - cymbidium, Vanda = wanda.

inż. Wojciech Dziomdziora

Tekst pochodzi z kwartalnika Kwiaty 4/86 i został opublikowany za zgodą Redakcji.